آیا خاورمیانه وارد دوره‌ای نوین می‌شود؟

به گزارش توانآپ؛ وبگاه "میدل ایست آی" در گزارشی که به بررسی روند تحولات منطقه در ماه‌های اخیر پرداخته، به طور خاص به این سوال پرداخته است که آیا خاورمیانه در آستانه شکل‌گیری نظمی جدید است یا خیر؟ میدل ایست آی بیان می‌کند که برخلاف ادعاهای مقامات صهیونیستی و آمریکایی، بسیاری از تحولات جاری در منطقه، چندان جدید نیستند و در گذشته نیز نمونه‌های مشابهی وجود داشته است. از این رو، تجربیات تاریخی به وضوح نشان می‌دهند که روند تحولات بیشتر به تداوم روندهای قبلی گرایش دارند تا ایجاد تغییرات عمیق.

در این گزارش آمده است: «پس از آغاز جنگ اسرائیل علیه نوار غزه، بسیاری از تحلیلگران این نکته را مطرح کرده و می‌کنند که نظم منطقه‌ای در خاورمیانه در حال دگرگونی و تغییرات اساسی است. تحلیلگران مختلف شواهد گوناگونی را برای اثبات این نظریه ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، آنان به سقوط نظام بشار اسد در سوریه، افزایش فعالیت‌های ترکیه در سطح منطقه و اشغال برخی از مناطق سوریه و لبنان توسط اسرائیل اشاره می‌کنند.

علاوه بر این، بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و رویکردهای جدید دولت آمریکا نسبت به معادلات منطقه‌ای نیز به نوعی تاییدکننده این نظریه است که خاورمیانه در حال حرکت به سمت نظمی جدید است. با این حال این سوال مطرح می‌شود که آیا می‌توان این تحولات را به عنوان نمودهایی از زایش یک نظم جدید در خاورمیانه تلقی کرد؟

بسیاری از این تغییرات و تحولات چندان بی‌سابقه نیستند. پیشروی‌های اخیر اسرائیل و سطح ویرانی‌ها در غزه و لبنان ممکن است جدید به نظر برسند، اما تاکتیک‌های نظامی به هیچ وجه تازگی ندارند. حماس و حزب‌الله از جهات زیادی شبیه به سازمان آزادی‌بخش فلسطین در دهه‌های 1970 و 1980 هستند. در آن زمان نیز اسرائیل با شیوه‌های مختلف سعی در نابودی این جنبش داشت. اکنون نیز اسرائیل در تلاش است تا گروه‌های مذکور را از بین ببرد و مناطق حائل به نفع خود ایجاد کند.

با این وجود، در حالی که اسرائیل سازمان آزادی‌بخش فلسطین را مجبور به ترک لبنان کرد، جنگ سال 1982 علیه لبنان به تشکیل حزب‌الله منجر شد. این موضوع نه تنها امنیت بیشتری برای اسرائیل به ارمغان نیاورد، بلکه بر تسلط آن بر شامات نیز تاثیری نداشت. به طور کلی، در دهه 1980، اسرائیل به حدی در پرونده اشغالگری غرق شد که در نهایت مجبور به عقب‌نشینی و سازش گردید.

البته شرایط زمانی و مکانی متفاوت است، اما این ناکامی‌ها به وضوح نشان‌دهنده محدودیت‌های اسرائیل به ویژه از منظر نظامی بوده و سوالات زیادی را درباره توانایی این رژیم در تبدیل برتری نظامی به سلطه منطقه‌ای ایجاد کرده است. ایران هنوز هم قدرتی قابل توجه به حساب می‌آید. ادعاهای مختلف مبنی بر اینکه ایران در حال عقب‌نشینی است، نباید به سادگی پذیرفته شوند. این کشور هنوز هم نفوذ قابل توجهی در عراق دارد و متحدانش در یمن از درگیری‌های اخیر قوی‌تر از گذشته ظاهر شده‌اند.

در عین حال، ایران در حال برقراری ارتباط با گروه‌های مختلفی است که می‌توانند در آینده در سوریه نقش موثری ایفا کنند. باید به این نکته توجه کرد که موقعیت منطقه‌ای آمریکا نیز همچون گذشته نیست. اولویت‌های دولت ترامپ در قبال منطقه، شامل حمایت گسترده از اسرائیل و تشدید تحریم‌ها علیه ایران، رویکردهایی هستند که بسیاری از روسای جمهور پیشین آمریکا نیز بر آن‌ها تاکید داشته‌اند و به هیچ وجه جدید نیستند.

اینکه ترامپ می‌گوید مایل به کنترل نوار غزه است، موضوعی جدید است، اما باید دید که آیا این طرح جدی است یا صرفاً یک کارت برای چانه‌زنی با حماس و رهبران عربی به شمار می‌رود. ورای اسرائیل و ایران، ترامپ تا حد زیادی منافع خود و دولتش را معطوف به خارج از خاورمیانه کرده است.

با این حال، تغییرات اخیر می‌توانند تحولات تازه‌ای را به وجود آورند. سقوط نظام سیاسی سابق سوریه رویدادی است که شباهت زیادی به سقوط صدام حسین در عراق دارد، تحولی که کلیت سیاست داخلی و خارجی عراق را دگرگون کرد. به همین دلیل است که هنوز هیچ درک روشنی درباره آینده سوریه وجود ندارد و تحولات خونین اخیر نشان می‌دهد که احتمال درگیری‌های بیشتر در این کشور وجود دارد.

سازگاری با واقعیت‌های جدید، تبدیل شدن سوریه به متحد اصلی ترکیه و احتمال ایجاد پایگاه‌های نظامی ترکیه در خاک سوریه یک تغییر مهم دیگر در خاورمیانه محسوب می‌شود. این موضوع می‌تواند نفوذ ترکیه در شامات را تقویت کند و در عین حال تنش‌ها میان ترکیه و اسرائیل را افزایش دهد.

توافق بین کردهای دموکراتیک سوریه و رئیس‌جمهور موقت این کشور جهت ادغام نیروهای کردی در ارتش سوریه و تاکید عبدالله اوجالان بر خلع سلاح این گروه، رویدادهای مهم دیگری هستند، اما هنوز خیلی زود است که این تحولات را به عنوان مقدمه‌ای برای تحولات پایدار تلقی کنیم.

با توجه به این مسائل، باید پرسید که آیا واقعاً خاورمیانه در آستانه ظهور یک نظم جدید است؟ به گفته پروفسور "فرد هالیدی"، هر دهه یک بار، تحولات مختلف می‌توانند چشم‌اندازهای ژئوپلیتیکی را تغییر دهند و این موضوع برخی تحلیلگران را وادار می‌کند تا از ظهور شرایط تازه سخن بگویند.

در حالی که جنگ غزه و پیامدهای آن در لبنان و سوریه ممکن است دست ترکیه و اسرائیل را تقویت کند و به ادعای برخی موجب تضعیف ایران و متحدانش شود، اما اینکه چگونه این تحولات جدید می‌توانند از سابقه گذشته جدا شوند و روندهای تازه‌ای ایجاد کنند، به هیچ وجه مشخص نیست. به نظر می‌رسد در این مورد اغراق می‌شود.

بسیاری از کشورها، نظیر مصر، در صدد سازگاری با شرایط جدید هستند و سیاست‌های اصلی آن‌ها تغییر چندانی نکرده است. اسرائیل سابقه بدی در استفاده از قدرت نظامی برای گسترش نفوذ منطقه‌ای دارد. ترکیه در حال افزایش نفوذ خود در منطقه است و بر خلاف برخی تحلیل‌ها، ایران همچنان به عنوان یک بازیگر مهم حضور دارد.

بدون شک منطقه شاهد برخی تغییرات بوده است، اما هنوز مشخص نیست که آیا واقعاً در مسیر تحقق یک نظم جدید منطقه‌ای هستیم یا خیر. آنچه در این میان اهمیت دارد، تحولات خارج از منطقه خاورمیانه است؛ واکنش جهانی به ریاست جمهوری ترامپ و هرگونه بازتعریف روابط تاریخی میان آمریکا و اروپا یا تقویت مجدد موقعیت روسیه در صحنه جهانی می‌تواند تاثیرات غیرقابل پیش‌بینی بر روی منطقه داشته باشد. به نقل از tgju

انتهای پیام/