عربستان پس از درگیری با اسرائیل، به تعهدات همکاری با ایران ادامه می‌دهد
از زمان جنگ ایران بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ بارها به مراحل بعدی برنامه‌شان برای بازطراحی خاورمیانه اشاره کرده‌اند: عادی‌سازی روابط اسرائیل با کشورهای عربی. نخست‌وزیر اسرائیل هفته گذشته به رسانه‌های داخلی گفت: «مسئله عربستان و صلح با سایر کشورها را به من بسپارید. باور کنید نه‌تنها به آن فکر کرده‌ام بلکه همین حالا هم در حال فکر کردن به آن هستم.» نتانیاهو پیش از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس و آغاز جنگ غزه ظاهراً در آستانه دستیابی به توافق تاریخی با عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط قرار داشت. اما اکنون دیگر مشخص نیست که آیا او در ریاض شریکی مایل خواهد داشت. محاسبات عربستان پس از حمله حماس به‌طور چشم‌گیری تغییر کرده است. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در واکنش به جنگ اسرائیل در غزه خشمگین شد و روند آشتی با ایران—دشمن دیرینه ریاض—را تسریع کرد. برخی ناظران می‌گویند: حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران باعث شده عربستان بیش از پیش نسبت به اسرائیل به چشم یک قدرت نظامی بی‌ثبات‌کننده و ماجراجو نگاه کند. در نتیجه از زمان آن حمله عربستان اقداماتی علنی برای تقویت روابط با تهران انجام داده است. یک منبع آگاه به تفکر دولت سعودی اظهار داشت: «کشورهای حاشیه خلیج [فارس] به روند آشتی با ایران ادامه خواهند داد. این سیاستی خردمندانه در قبال بزرگ‌ترین همسایه‌تان در آن‌سوی خلیج است. اما این مسئله احتمال عادی‌سازی روابط با اسرائیل را کاهش می‌دهد و عربستان را مصمم‌تر می‌کند تا خواسته‌هایش در مورد مسئله فلسطین را به کرسی بنشاند.» حسن الحسن پژوهشگر ارشد اندیشکده IISS در بحرین نیز می‌گوید: «هزینه‌ی حیثیتی عادی‌سازی روابط با اسرائیل برای عربستان اکنون بسیار بالاتر شده—هم در داخل کشور و هم برای اعتبارش به عنوان یک قدرت پیشرو اسلامی و منطقه‌ای.»
قبل از ۷ اکتبر ولیعهد عربستان قصد داشت با اسرائیل روابط دیپلماتیک برقرار کند و در ازای آن یک پیمان دفاعی از ایالات متحده دریافت کند—طرحی که می‌توانست بازآرایی تاریخی در نظم خاورمیانه رقم بزند. در دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ امارات متحده عربی و بحرین در سال ۲۰۲۰ تحت توافق‌نامه موسوم به «پیمان ابراهیم» روابط خود با اسرائیل را عادی‌سازی کردند. اما توافق با عربستان سعودی—که رهبر جهان اسلام و حامی دیرینه آرمان فلسطین به شمار می‌رود—می‌توانست یک پیروزی بزرگ برای اسرائیل باشد. اما همه‌چیز پس از حمله ۷ اکتبر تغییر کرد. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان بارها حمله خشم‌آلود اسرائیل به غزه را «نسل‌کشی» توصیف کرده و مقامات خلیج فارس نگران‌اند که تصاویر ویرانی‌های غزه نسل جدیدی از جوانان را رادیکالیزه کند. در چنین فضایی عادی‌سازی روابط با اسرائیل در میان جوانان سعودی—که محور اصلی برنامه‌های اصلاحات اقتصادی بن سلمان هستند—بسیار نامحبوب خواهد بود. ولیعهد عربستان شرط چنین توافقی را آتش‌بس در غزه و اقدامات ملموس برای تشکیل دولت فلسطینی اعلام کرده است. با گسترش جنگ در منطقه عربستان سعودی هم‌زمان روابط خود با ایران را نیز تقویت کرده است. این پادشاهی سنی و جمهوری شیعه ایران سال‌ها روابطی خصمانه داشتند و ریاض نیروهای نیابتی ایران در کشورهایی چون لبنان و یمن را عامل بی‌ثباتی می‌دانست. اما تغییر استراتژی عربستان از زمانی آغاز شد که این کشور پاسخ سرد آمریکا به حملات سال ۲۰۱۹ به تأسیسات انرژی خلیج فارس—که عربستان آن را به تهران نسبت داد—را نگران‌کننده یافت.
عربستان در مارس ۲۰۲۳ روابط خود با ایران را بازسازی کرد و از آن زمان ولیعهد محمد بن سلمان و رئیس‌جمهور ایران مسعود پزشکیان به‌طور منظم تلفنی گفت‌وگو کرده‌اند و دیگر مقامات عالی‌رتبه نیز تماس‌های مستمری داشته‌اند چرا که ریاض بیم آن دارد که درگیر شعله‌های یک جنگ گسترده منطقه‌ای شود. عربستان سعودی حملات اسرائیل را محکوم کرده و شاهزاده خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان روز یکشنبه با عبدالرحیم موسوی رئیس جدید ستاد کل نیروهای مسلح ایران گفت‌وگو کرده تا درباره‌ی «تلاش‌ها برای حفظ امنیت و ثبات» رایزنی کنند. برای عربستان تضعیف ایران توسط اسرائیل—و همچنین تضعیف نیروهای نیابتی منطقه‌ای آن مانند حزب‌الله—تهران را به تهدیدی کمتر تبدیل می‌کند حتی اگر این مسئله نگرانی‌هایی را برانگیخته باشد که جمهوری اسلامی اکنون بیش از گذشته ممکن است به‌دنبال بازدارندگی هسته‌ای برود. «ایرانِ سال ۲۰۲۲… دیگر ایرانِ سال ۲۰۲۵ نیست» به گفتهٔ گرگوری گوس پژوهشگر مهمان در مؤسسه خاورمیانه در واشنگتن. در مقابل «اسرائیلِ پیروزِ سال ۲۰۲۵ به نظر می‌رسد به عنصری بی‌ثبات‌کننده در سیاست منطقه‌ای تبدیل شده باشد.»
گام‌هایی در مسیر عادی‌سازی با اسرائیل می‌تواند برای عربستان اعتبار سیاسی نزد واشنگتن به همراه آورد و دونالد ترامپ نیز بارها گفته رؤیای اوست که عربستان سعودی به «پیمان ابراهیم» بپیوندد. ترامپ در سفر ماه مه به ریاض گفت: «این اتفاقی خاص خواهد بود.» رئیس‌جمهور آمریکا اخیراً در مصاحبه‌ای با فاکس‌نیوز گفته: «فکر می‌کنم کشورهای بیشتری پس از این جنگ به توافق ابراهیم خواهند پیوست چون ایران مشکل اصلی بود.» با این حال مقامات اسرائیلی بر این باورند که رسیدن به توافقی آسان‌تر و سریع‌تر از عادی‌سازی کامل روابط با کشورهایی مانند عربستان سعودی می‌تواند از طریق توافقی امنیتی با دامنه محدودتر صورت گیرد—توافقی موسوم به «پیمان عدم تعرض» با کشور همسایه سوریه که اکنون تحت رهبری دولت جدید احمد الشرقا اداره می‌شود. در واقع برخی تحلیل‌گران معتقدند عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس به مسیر دیگری برای راضی نگه داشتن ترامپ چشم دوخته‌اند: پول. در سفر ماه مه رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه کشورهای خلیج فارس تعهداتی چند هزار میلیارد دلاری برای سرمایه‌گذاری ارائه دادند؛ اقدامی که امیدوارند به تقویت روابط با آمریکا و دسترسی به فناوری هوش مصنوعی و تسلیحات پیشرفته آمریکایی منجر شود. حسن الحسن پژوهشگر مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در بحرین می‌گوید: «برخلاف ترامپ سعودی‌ها تحت فشار زمانی نیستند تا حتماً توافقی انجام دهند. با وجود نگرانی‌هایی که دارند… به‌نظر می‌رسد در موقعیت ژئوپلیتیکی نسبتاً راحتی قرار دارند و نیازی نمی‌بینند کاری را انجام دهند که واقعاً نمی‌خواهند.» به نقل از tgju
انتهای پیام/