اخبار
دیپلماسی در لحظه آخر؛ نبرد میان فشار و گفتگو
شمارش معکوس مکانیزم ماشه آغاز شده و دیپلماسی بار دیگر به‌عنوان تنها امید به نمایش درآمده است. در روزهایی که هر ساعت می‌تواند سرنوشت یک پرونده دو دهه‌ای را تغییر دهد دیدار غیرمنتظره عباس عراقچی وزیر خارجه ایران با کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دوحه به‌عنوان یک نقطه عطف شناخته می‌شود. این دیدار در فضایی غیررسمی و پر از ابهام برگزار شد اما به‌عنوان نخستین تماس مستقیم پس از جنگ دوازده‌روزه ایران و اسرائیل پیامی روشن به همراه داشت: هنوز امکان گفت‌وگو وجود دارد.
در وین هیئتی از مقامات فنی ایران با نمایندگان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد مذاکره شدند. موضوع اصلی این نشست یافتن چارچوب جدیدی برای همکاری بود که هم نگرانی‌های غرب را پاسخ دهد و هم به تهران اجازه دهد که کارت‌های هسته‌ای خود را به‌راحتی روی میز نگذارد. این حضور ایران در وین به‌عنوان نشانه‌ای از تمایل به شفافیت تلقی شد در حالی که تهران بیشتر به‌دنبال خرید زمان و جلوگیری از انزوای کامل در آستانه بازگشت تحریم‌ها بود.
دوحه و وین در این زمان بیشتر از دو مکان جغرافیایی هستند و نقش صحنه‌هایی همزمان از یک بازی نفس‌گیر را ایفا می‌کنند. یکی در سطح سیاسی و نمادین با پیام‌رسانی میان تهران و اروپا و منطقه و دیگری در سطح فنی و حقوقی با گفت‌وگو بر سر دسترسی‌های آژانس و میزان همکاری ایران. این دو مسیر نشان می‌دهد که تهران و بروکسل هرچند از مسیرهای متفاوت در پی یافتن فرمولی هستند که ماشه را از ابزار تخریب به اهرم مذاکره تبدیل کند.
در همین حال در روزهایی که وزیر خارجه کشورمان در دوحه با نماینده اروپایی گفت‌وگو می‌کرد سه پایتخت اروپایی مکانیزم ماشه را فعال کردند. این سازوکار حقوقی به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت اجازه می‌دهد تمامی تحریم‌های لغوشده سازمان ملل در یک حرکت و بدون امکان وتو بازگردد. زمان‌بندی مشخص است: سی روز فرصت باقی مانده تا یا راه‌حلی دیپلماتیک پیدا شود یا تحریم‌هایی که یک دهه پیش اقتصاد ایران را به زانو درآورد دوباره اعمال شود.
اروپا چرا چنین عجله‌ای دارد؟ پاسخ این سؤال در تاریخ نهفته است. این مکانیزم در اکتبر امسال منقضی می‌شود و پس از آن هیچ کشوری نمی‌تواند به‌تنهایی تحریم‌ها را دوباره فعال کند. پاریس برلین و لندن نمی‌خواستند شاهد از دست رفتن آخرین ابزار فشار خود باشند. فعال‌سازی ماشه برای آن‌ها هم فرصتی است هم ریسکی: اگر به توافقی موقت ختم شود اروپا نشان خواهد داد که هنوز توانایی هدایت پرونده هسته‌ای را دارد اما اگر به بازگشت کامل تحریم‌ها منجر شود این سه کشور متهم به پایان دادن به دو دهه دیپلماسی خواهند بود.
برای ایران این ضرب‌الاجل معنای دیگری دارد. بازگشت تحریم‌های شورای امنیت فشار تازه‌ای به اقتصاد وارد می‌کند و می‌تواند زمینه‌ساز اقداماتی تندتر در داخل شود. به همین دلیل است که این تقویم ۳۰ روزه نه‌تنها در پایتخت‌های اروپایی بلکه در تهران نیز با دقت دنبال می‌شود.
اروپا با فعال‌سازی ماشه در واقع روی لبه تیغ حرکت می‌کند. از یک طرف اگر دست روی دست بگذارند برای همیشه ابزار فشار خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر بازگشت کامل تحریم‌ها به معنای قطع امید از دیپلماسی و پذیرش این واقعیت است که اروپا خود به توافقی که روزی بزرگ‌ترین موفقیتش بود پایان داده است. چنین اتفاقی نه تنها به افزایش تنش در خاورمیانه می‌انجامد بلکه اعتماد کشورهای منطقه به اروپا به‌عنوان میانجی بی‌طرف را نیز زیر سوال می‌برد.
ایران در حالی که اروپا ماشه را به‌عنوان ابزار فشار روی میز گذاشته رویکردی دوگانه و حساب‌شده در پیش گرفته است: تأکید بر دیپلماسی اما بدون عقب‌نشینی از خطوط قرمز هسته‌ای و امنیتی. مقامات ایران مکرراً اعلام کرده‌اند که «هیچ‌گاه میز مذاکره را ترک نکرده‌اند» و همچنان آماده توافق هستند مشروط بر اینکه رفع تحریم‌ها و تضمین پایان تهدیدها در معادله لحاظ شود.
در نتیجه راهبرد ایران بر سه محور استوار است: مذاکرات فنی با آژانس برای یافتن چارچوبی که شفافیت را با حداقل امتیازدهی همراه کند رایزنی سیاسی در شورای امنیت برای جلوگیری از اجماع کامل علیه تهران و حفظ کارت‌های هسته‌ای و امنیتی به‌عنوان آخرین ابزار بازدارنده. این ترکیب به ایران این امکان را می‌دهد که زمان بخرد و از شدت اجماع جهانی علیه خود بکاهد.
پرونده هسته‌ای ایران اکنون صرفاً یک موضوع دوجانبه با اروپا یا یک پرونده فنی با آژانس نیست بلکه هر قدرت جهانی و بازیگر منطقه‌ای در آن سهمی برای خود تعریف کرده است. در این میان ایالات متحده در رأس این معادله قرار دارد و با وجود آنکه رسماً از اقدام اروپایی‌ها حمایت می‌کند نشانه‌هایی از تمایل برای یک «معامله بزرگ» نیز نشان می‌دهد. اسرائیل نیز می‌تواند همه چیز را دگرگون کند و حملات اخیرش به تأسیسات هسته‌ای ایران مسیر دیپلماسی را متزلزل کرده است.
در سطح منطقه‌ای قطر نقشی کلیدی ایفا می‌کند و میزبانی دیدار عراقچی و کالاس نشان از تمایل این کشور به میانجی‌گری دارد. عمان و عربستان نیز در تلاشند تا از بروز بحران‌های بزرگ‌تر جلوگیری کنند.
در نهایت پرونده هسته‌ای ایران در آستانه یک نقطه سرنوشت‌ساز قرار دارد. اروپا با کشیدن ماشه همه‌چیز را به یک شمارش معکوس ۳۰ روزه گره زده و باید ثابت کند آیا می‌تواند این ابزار را به سکوی دیپلماسی بدل کند یا اینکه با کشیدن ماشه بازگشت کامل تحریم‌ها را رقم خواهد زد. برای تهران نیز این لحظه آزمایشی برای موازنه است: چگونه می‌توان هم از عزت و خطوط قرمز هسته‌ای دفاع کرد و هم راه مذاکره را باز نگه داشت؟ به نقل از صدای بورس
انتهای پیام/