اخبار

درسی از تاریخ: چرا قیمت‌گذاری دستوری در دنیای امروز ناکارآمد است؟

در قرن سوم میلادی امپراتوری روم به دلیل قحطی و کمبود کالا با تورم قیمتی مواجه شد و تصمیم به تعیین قیمت‌های دستوری برای بیش از هزار کالا و خدمت گرفت. در این راستا برای خاطیان مجازات‌های سختی از جمله مجازات مرگ وضع کرد. اما در نهایت نتیجه‌ای که حاصل شد ایجاد بازار سیاه و کمبود بیشتر کالاها بود. این تجربه در طول تاریخ بارها توسط کشورهای مختلف و در شرایط خاصی نظیر جنگ‌ها و قحطی‌ها تکرار شده و همواره به نتایج مشابهی منجر شده است. به عنوان مثال تجربه آلمان در دهه ۱۹۲۰ پس از جنگ جهانی اول به بی‌اعتمادی عمومی انجامید و در دوران نازی‌ها نیز این سیاست منجر به کاهش کیفیت و تولید کالاها شد. همچنین تجربه بریتانیا در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی و ایالات متحده در جنگ جهانی دوم نیز با عواقب منفی مشابهی همراه بود.

در کشورهای بلوک شرق که قیمت‌گذاری دستوری بخشی از سیاست اقتصادی بود مشکلاتی نظیر بازار سیاه و کاهش کیفیت کالاها بروز کرد. نکته مشترک در تمامی این تجربیات آن است که اصرار دولت‌ها به ادامه سیاست قیمت‌گذاری عموماً از پنج سال بیشتر دوام نیاورد. اما در ایران شاهد تداوم نزدیک به نیم قرن قیمت‌گذاری هستیم که به ابزاری برای مدیریت دولتی تبدیل شده و حتی دولت‌های به ظاهر لیبرال نیز نتوانسته‌اند از آن فرار کنند.

سوالی که مطرح می‌شود این است که چرا دولت‌های ایرانی به سیاستی پایبند هستند که بیش از دو هزار سال پیش ناکارآمدی خود را نشان داده است؟ آیا تصمیم‌گیرندگان اقتصادی ایران هنوز با اصول اقتصاد آشنا نیستند؟ در حالی که امپراتوری روم به این نتایج رسید ما هنوز در همان مسیر باقی مانده‌ایم.

پیامدهای منفی قیمت‌گذاری دستوری در ایران شامل کاهش کیفیت محصولات و کاهش انگیزه سرمایه‌گذاری است. با تعیین قیمت‌های پایین‌تر از سطح تعادلی بازار تولیدکنندگان ناچار به کاهش هزینه‌ها و به تبع آن افت کیفیت محصولات می‌شوند. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان به سمت واردات کشیده شده‌اند و این موضوع ناشی از سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است. علاوه بر این تفاوت قیمت واقعی و قیمت دستوری منجر به شکل‌گیری بازار سیاه و فساد اداری شده است. قیمت‌گذاری دستوری همچنین عملکرد طبیعی عرضه و تقاضا را مختل کرده و موجب کمبود کالا در بازار شده است.